Pored manastirskog kompleksa protiče istoimena rečica po kojoj je ovaj kulturno – istorijski spomenik dobio ime. Posvećen je Sv. Vaznesenju Hristovom. Prema predanju, Rača je zadužbina kralja Dragutina Nemanjića a sagrađena je u XIII veku. Pouzdanih tragova nema, jer se nakon brojnih seoba, paljenja i razaranja, štošta izgubilo u burnim vremenima. Može se, međutim, zaključiti da je manastir tokom vekova delio sudbine srpske države. Pamti se vreme kada je ovde živelo više od 300 monaha, kada je život bujao na sve strane i kada je Rača bila jedna od najznačajnijih mesta srednjovekovne srpske duhovnosti. Od Dragutinove carske lavre ostali su samo temelji nakon turskih osvajanja iz 15.veka.
Jedno je od najznačajnih mesta srpske prošlosti. Od posebnog je značaja bila račanska prepisivačka škola, a nakon stradanja manastira i velike seobe Srba 1690. godine, Račani su u Sent Andreji stvorili osnovu srpske azbuke i književnosti u novom veku. Račanska prepisivačka škola se nalazila na oko 40 minuta hoda uz rečicu Raču, blizu vrela Lađevac. Blagodareći molitvenoj predanosti pisanju, nastala je posebna škola srpske pismenosti i kulture, a boljih i većih pisaca u ono vreme nije bilo od čuvenih Račana.
Manastir je 1795. rekonstruisao Hadži Milentije Stefanović koji je bio jedan od vođa u Prvom srpskom ustanku protiv a njegova vojvodska zastava i kasa se danas čuvaju u manastirskoj riznici. 1813. godine u vreme propasti ustanka manastir je doživeo treće po redu stradanje od strane Turaka. Tom prilikom su monasi Isaija i Ignjatije kod časne trpeze mačem posečeni, a manastir i konaci zapaljeni.
Nova obnova manastira pokrenuta je od strane Hadži Melentija u godinama posle Drugog srpskog ustanka a sadašnja crkva je izgrađena 1826. godine
Tokom Drugog svetskog rata u mastiru Rača je čuvana najdragocenija knjiga srpske književnosti – Miroslavljevo jevanđelje, koje predstavlja najstariju sačuvanu knjigu pisanu na srpskom književnom jeziku. Nemci su 1941. opljačkali manastir a 1943. bugarska kaznena ekspedicija je ponovno opljačkala manastir i spalila su konak.
Patrijarh srpski gospodin Pavle je bio jedno vreme monah u Rači. Zahvaljujući njemu, deo svetih moštiju kralja Dragutina, osnivača i ktitora manastira danas se nalaze u manastiru Rača.
